بازار ترکیه، با اقتصادی پویا و جایگاهی استراتژیک به عنوان پلی میان آسیا و اروپا، همواره یکی از جذاب‌ترین مقاصد صادراتی برای تجار ایرانی بوده است. در این میان، صادرات زرشک به ترکیه، که از آن با نام “طلای سرخ” یاد می‌شود، داستانی فراتر از یک تجارت ساده است؛ این یک فرصت استراتژیک برای ورود به بازارهای جهانی است. ایران با در دست داشتن بیش از ۹۵٪ تولید جهانی زرشک، عملاً انحصار این محصول ارزشمند را در اختیار دارد و ترکیه نه تنها یک مصرف‌کننده، بلکه یک «هاب» (Hub) مهم برای فرآوری و صادرات مجدد این محصول به اروپا است.
اگر به فکر ورود به این تجارت پرسود هستید، این مقاله یک راهنمای جامع، تحلیلی و کاربردی است که از نگاه یک تاجر باتجربه و متخصص سئو، تمام زوایای پنهان و آشکار صادرات زرشک به این کشور همسایه را بررسی می‌کند.
چرا ترکیه؟ نگاهی به پتانسیل بازار و اقتصاد مقصد
ترکیه با جمعیتی بالغ بر ۸۵ میلیون نفر و اقتصادی که به عنوان یکی از بازارهای نوظهور قدرتمند (E7) شناخته می‌شود، پتانسیل مصرفی بالایی دارد. واحد پول این کشور لیر ترکیه (TRY) است که اگرچه در سال‌های اخیر نوسانات زیادی را تجربه کرده، اما حجم تجارت و تولید ناخالص داخلی آن همچنان قابل توجه است.
نکته کلیدی در مورد فرهنگ خرید و مصرف در ترکیه، علاقه آن‌ها به محصولات کشاورزی با کیفیت و همچنین استفاده از زرشک در صنایع غذایی، شیرینی‌پزی (مانند لوکوم یا راحت‌الحلقوم) و رستوران‌ها است.
اما مهم‌ترین دلیل جذابیت ترکیه، نقش این کشور به عنوان دروازه صادرات مجدد (Re-export) است. بسیاری از خریداران ترک، زرشک فله ایران را خریداری، آن را با استانداردهای اروپایی فرآوری، سورتینگ و بسته‌بندی کرده و با ارزش افزوده قابل توجه به کشورهای اتحادیه اروپا صادر می‌کنند.
شناخت محصول: انواع زرشک صادراتی (طلای سرخ خراسان)
قبل از هر اقدامی، باید محصول خود را دقیقاً بشناسید. زرشک صادراتی ایران، عمدتاً از استان خراسان جنوبی (قاینات) تأمین می‌شود و به دو گرید اصلی تقسیم می‌شود:
۱. زرشک پفکی (Puffy Grade)
این نوع زرشک، گران‌ترین و باکیفیت‌ترین نوع صادراتی است.
- فرآیند تولید: پس از برداشت، خوشه‌ها به تالارهای مخصوص سرپوشیده (بارگاه) منتقل شده و در سایه و با جریان هوا، طی چند ماه خشک می‌شوند.
- مشخصات: رنگ قرمز روشن و شفاف، ظاهر پف‌کرده و حجیم، رطوبت کمتر و ماندگاری بالاتر.
- کاربرد: ایده‌آل برای بسته‌بندی‌های لوکس صادراتی و بازارهایی که به ظاهر محصول اهمیت می‌دهند (مانند اروپا از طریق ترکیه).
۲. زرشک دانه اناری (Anari Grade)
این گرید، رایج‌ترین نوع در بازار داخلی و همچنین گزینه اقتصادی‌تر برای صادرات است.
- فرآیند تولید: زرشک پس از برداشت، مستقیماً زیر نور آفتاب پهن شده و خشک می‌شود. این فرآیند سریع‌تر است.
- مشخصات: رنگ قرمز تیره‌تر (زرشکی)، ظاهر فشرده‌تر و کمی خشک‌تر، و قیمت پایین‌تر.
- کاربرد: مناسب برای مصارف صنعتی، رستوران‌ها و بازارهایی که قیمت در آن‌ها اولویت دارد.
جدول مقایسه زرشک پفکی و دانه اناری
| ویژگی | زرشک پفکی (Puffy) | زرشک دانه اناری (Anari) |
| روش خشک کردن | در سایه (طولانی مدت) | زیر آفتاب (سریع) |
| رنگ | قرمز روشن و شفاف | قرمز تیره (زرشکی) |
| ظاهر | حجیم و پف کرده | فشرده و خشک |
| قیمت | بالاتر | پایین‌تر |
| بازار هدف اصلی | اروپا، صادرات مجدد لوکس | مصارف داخلی، صنعتی، خاورمیانه |
آمار تولید و صادرات زرشک: ایران در جایگاه نخست جهان
برای درک مقیاس این تجارت، دانستن آمار ضروری است.
- تولید جهانی: ایران با اختلاف بسیار زیاد، رتبه اول تولید زرشک (بی‌دانه) در جهان را دارد و بیش از ۹۵٪ تا ۹۸٪ تولید جهانی را به خود اختصاص داده است.
- میزان تولید در ایران: سالانه به طور متوسط بین ۲۰,۰۰۰ تا ۲۲,۰۰۰ تن زرشک خشک در ایران (عمدتاً خراسان جنوبی) تولید می‌شود. (منبع: وزارت جهاد کشاورزی و منابع محلی)
- مصرف داخلی در مقابل صادرات: بخش عمده‌ای از زرشک تولیدی (حدود ۸۰-۹۰٪) در داخل کشور مصرف می‌شود.
- میزان صادرات: آمار دقیق صادرات زرشک به دلیل اینکه گاهی تحت کدهای تعرفه دیگر (مانند سایر میوه‌های خشک) ثبت می‌شود، متغیر است. اما برآوردها حاکی از صادرات سالانه ۲,۰۰۰ تا ۵,۰۰۰ تن زرشک به ارزش تقریبی ۲۰ تا ۵۰ میلیون دلار است.
- روند ۵ ساله: تقاضا برای زرشک ایران در بازارهای جهانی به دلیل شناخته شدن خواص آن، روندی صعودی داشته است. اگرچه چالش‌هایی مانند تحریم‌ها، نوسانات ارزی و مسائل مربوط به استانداردهای بهداشتی (که در ادامه به آن می‌پردازیم) موانعی ایجاد کرده‌اند، اما ارزش دلاری این محصول رشد داشته است.
خریداران خارجی و بازارهای هدف اصلی
ترکیه یکی از سه خریدار برتر زرشک ایران است.
- ترکیه: هم به عنوان مصرف‌کننده و هم به عنوان هاب صادرات مجدد.
- آلمان: بزرگترین واردکننده زرشک ایران در اروپا (اغلب از طریق واسطه‌هایی مانند ترکیه یا امارات).
- امارات (دبی): یکی دیگر از مراکز مهم صادرات مجدد.
- سایر کشورها: عراق، روسیه، استرالیا، کانادا و فرانسه نیز از خریداران این محصول هستند.
مشخصات فنی و آزمایشگاهی زرشک صادراتی
برای صادرات زرشک به ترکیه و خصوصاً برای صادرات مجدد به اروپا، خریدار از شما «برگه آنالیز» (Certificate of Analysis) معتبر می‌خواهد. مهم‌ترین پارامترها عبارتند از:
- میزان رطوبت (Moisture): باید پایین و در حد استاندارد (معمولاً زیر ۱۶٪) باشد تا از کپک‌زدگی جلوگیری شود.
- آفلاتوکسین (Aflatoxin): مهم‌ترین چالش صادرات زرشک. این سم قارچی برای اتحادیه اروپا (که استاندارد ترکیه نیز به آن نزدیک است) بسیار حساس است. زرشک باید از نظر میزان آفلاتوکسین (B1 و Total) در محدوده مجاز باشد.
- باقیمانده سموم (Pesticide Residues): گواهی عدم وجود یا بودن در حد مجاز سموم کشاورزی الزامی است.
- خاکستر نامحلول در اسید (Acid Insoluble Ash): نشان‌دهنده میزان شن و خاک است.
- میزان آفات و مواد خارجی: (مانند سنگریزه، خار، برگ و…).
- اسیدیته (pH): زرشک طعمی ترش دارد و pH آن باید در محدوده مشخصی باشد.
نکته تجربی: همیشه قبل از خرید عمده و ارسال، نمونه محصول را به آزمایشگاه معتبر و آکرودیته ارسال کنید و گواهی آنالیز را با استانداردهای کشور مقصد تطبیق دهید.
مجوزهای لازم برای صادرات زرشک به ترکیه
فرآیند اداری صادرات نیازمند مدارک و مجوزهایی است که باید هم در ایران (مبدا) و هم در ترکیه (مقصد) آماده شوند:
الف) مجوزها از مبدا (ایران)
- کارت بازرگانی: اولین و ضروری‌ترین مدرک برای هرگونه فعالیت صادراتی.
- گواهی بهداشت و ایمنی مواد غذایی (Health Certificate): از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی یا سازمان غذا و دارو.
- گواهی استاندارد (Standard Certificate): از سازمان ملی استاندارد ایران (در صورتی که محصول مشمول استاندارد اجباری باشد).
- گواهی مبدا (Certificate of Origin): از اتاق بازرگانی. این گواهی نشان می‌دهد کالا ساخت ایران است و برای استفاده از تعرفه‌های ترجیحی بین ایران و ترکیه ضروری است.
- گواهی آنالیز آزمایشگاهی (COA): همانطور که در بخش قبل گفته شد.
ب) مجوزها و الزامات در مقصد (ترکیه)
واردکننده ترک (خریدار شما) مسئول ترخیص کالا در ترکیه است، اما آن‌ها این مدارک را از شما می‌خواهند:
- گواهی حلال (Halal Certificate): برای ورود هرگونه ماده غذایی به ترکیه، داشتن گواهی حلال (که توسط مراکز مورد تایید ترکیه در ایران صادر شده) بسیار الزامی است.
- گواهی‌های سیستم مدیریت کیفیت (HACCP / ISO 22000): اگرچه این‌ها گواهی‌های فرآیندی هستند و نه محصولی، اما داشتن آن‌ها توسط کارخانه یا واحد بسته‌بندی شما، اعتبار زیادی به محموله می‌دهد و فرآیند ترخیص در ترکیه را به شدت تسهیل می‌کند.
- گواهی بهداشت (Phytosanitary Certificate): (گواهی بهداشت نباتی) در صورت نیاز گمرک مقصد.
حمل و نقل و بسته‌بندی زرشک به ترکیه: حفظ کیفیت در مسیر
زرشک محصولی حساس به رطوبت و گرما است.
بسته‌بندی (Packaging)
- بسته‌بندی فله (Bulk): رایج‌ترین روش صادرات به ترکیه (برای فرآوری مجدد) استفاده از کارتن‌های لمینت شده ۱۰ یا ۱۲ کیلوگرمی است که داخل آن‌ها با کیسه پلاستیکی آبی‌رنگ (جهت تشخیص در خط تولید در صورت پارگی) پوشانده شده است.
- بسته‌بندی خرده‌فروشی (Retail): بسته‌های کوچک‌تر (۱۰۰ گرم تا ۱ کیلوگرم) با برند شما. این کار ارزش افزوده بالاتری دارد اما نیازمند بازاریابی قوی‌تر در ترکیه است.
حمل و نقل (Logistics)
- مسیر حمل: بهترین و اقتصادی‌ترین روش حمل زرشک به ترکیه، مسیر زمینی (کامیون) از طریق مرز بازرگان یا سایر مرزهای زمینی است.
- نکات ویژه حمل:
- دما و رطوبت: زرشک نیازی به کانتینر یخچال‌دار (Reefer) ندارد، اما باید در کانتینر خشک (Dry Van) تمیز و عاری از بو حمل شود.
- جلوگیری از رطوبت: باید اطمینان حاصل شود که کانتینر یا چادر کامیون کاملاً ضد آب است. رطوبت باعث چسبندگی، تغییر رنگ (تیره شدن) و رشد کپک (آفلاتوکسین) می‌شود.
- پالت‌بندی: حتماً کارتن‌ها بر روی پالت‌های استاندارد (ترجیحاً چوبی ضدعفونی شده با مهر ISPM) چیده شده و با فیلم استرچ (شیرینگ) محکم شوند تا از جابجایی و آسیب در مسیر جلوگیری شود.
فرآیند گام به گام صادرات زرشک به ترکیه (از تامین تا تحویل)
- تامین و سورتینگ (Sourcing): یافتن تامین‌کننده معتبر (کشاورز یا کارخانه سورتینگ) در خراسان جنوبی. کنترل کیفی دقیق (بر اساس نمونه).
- عقد قرارداد (Contract): مذاکره با خریدار ترک و عقد قرارداد با ذکر دقیق گرید محصول، نوع بسته‌بندی، قیمت، ترم تحویل (Incoterms) و نحوه پرداخت.
- آماده‌سازی و بسته‌بندی: سورت، تمیز کردن، فرآوری (مثلاً روغن زدن جزئی برای جلوگیری از چسبندگی) و بسته‌بندی مطابق با سفارش.
- اخذ مجوزها: دریافت گواهی بهداشت، استاندارد، حلال و گواهی آنالیز.
- اظهار گمرکی (در ایران): ارائه مدارک به گمرک ایران، تعیین ارزش و اظهار کالا. (کد تعرفه گمرکی (HS Code) زرشک معمولاً در ردیف 0813.40 قرار می‌گیرد).
- عقد قرارداد حمل: هماهنگی با یک شرکت حمل و نقل بین‌المللی معتبر (زمینی).
- صدور اسناد: دریافت بارنامه (CMR برای حمل زمینی)، فاکتور (Invoice)، لیست عدل‌بندی (Packing List) و گواهی مبدا.
- ارسال اسناد برای خریدار: ارسال کپی اسناد برای خریدار جهت انجام امور ترخیص در گمرک ترکیه (مانند ثبت سفارش در سیستم گمرکی ترکیه).
- رسیدن کالا به گمرک مقصد: کامیون به گمرک مرزی (مانند گوربولاغ) یا گمرک داخلی (مانند استانبول) می‌رسد.
- ترخیص در ترکیه: خریدار (واردکننده ترک) با ارائه اسناد، پرداخت عوارض و مالیات ورودی، کالا را ترخیص می‌کند.
- تسویه حساب: دریافت مابقی وجه بر اساس توافق (که معمولاً قبل از تحویل کامل اسناد انجام شده است).
سود و مالیات صادرات زرشک
سود صادرات به شدت متغیر است و به قیمت خرید شما در فصل برداشت، گرید محصول (پفکی یا اناری)، هزینه‌های بسته‌بندی، حمل و قیمت فروش (که تحت تاثیر عرضه و تقاضای جهانی است) بستگی دارد.
قیمت زرشک در ایران (به ریال) و قیمت فروش جهانی (به دلار/یورو) تفاوت قابل توجهی دارد. پس از کسر هزینه‌ها، سود صادرات زرشک می‌تواند بسیار جذاب باشد. به طور حدودی، حاشیه سود می‌تواند از ۲۰٪ تا بیش از ۵۰٪ (خصوصاً در بسته‌بندی‌های با ارزش افزوده) متغیر باشد.
مالیات صادرات زرشک به ترکیه
خبر خوب! بر اساس قوانین حمایت از صادرات در ایران، صادرات کالا (از جمله زرشک) از پرداخت مالیات بر درآمد حاصل از صادرات، معاف است.
هشدار مهم: این معافیت مالیاتی فقط در صورتی اعمال می‌شود که با کارت بازرگانی متعلق به خودتان صادرات را انجام دهید و ارز حاصل از صادرات را طبق تعهدات ارزی به چرخه اقتصادی کشور بازگردانید.
استفاده از کارت بازرگانی دیگران (صادرات با کارت دیگران) نه تنها غیرقانونی است و ریسک‌های حقوقی دارد، بلکه سودی که شما کسب می‌کنید (چون به نام شما نیست) مشمول مالیات می‌شود و شما از معافیت بهره‌مند نخواهید شد.
فصل صادرات زرشک: چه زمانی اقدام کنیم؟
زرشک محصولی فصلی است.
- فصل برداشت: زرشک تازه در اواخر تابستان و اوایل پاییز (شهریور و مهر) برداشت می‌شود.
- فرآوری: فرآیند خشک شدن (خصوصاً برای نوع پفکی) چندین ماه طول می‌کشد.
اما خبر خوب این است که زرشک خشک، محصولی است که در تمام طول سال در دسترس است و می‌توان آن را صادر کرد. با این حال، بهترین زمان برای خرید با قیمت مناسب از کشاورز، معمولاً پس از فصل برداشت و فرآوری اولیه (یعنی از آذرماه به بعد) است.
بهترین روش بازاریابی و صادرات زرشک به ترکیه
پیدا کردن خریدار ترک، مهم‌ترین بخش ماجراست. امروزه روش‌های سنتی به تنهایی کافی نیستند.
روش‌های سنتی
- شرکت در نمایشگاه‌ها: حضور در نمایشگاه‌های مواد غذایی معتبر در ترکیه (مانند WorldFood Istanbul) یا نمایشگاه‌های جهانی که خریداران ترک در آن حضور دارند (مانند Anuga در آلمان یا Gulfood در دبی).
- اتاق‌های بازرگانی مشترک: استفاده از ظرفیت اتاق مشترک ایران و ترکیه.
- هیئت‌های تجاری: همراه شدن با هیئت‌های اعزامی از ایران.
روش‌های دیجیتال (کلید موفقیت در عصر جدید)
برای موفقیت پایدار، باید به جای «یافتن» مشتری، کاری کنید که مشتریان (خریداران ترک و اروپایی) «شما را پیدا کنند».
- ✅ داشتن یک وب‌سایت چندزبانه حرفه‌ای: این مهم‌ترین ابزار شماست. وب‌سایت شما باید به زبان‌های فارسی، انگلیسی و ترکی باشد و به صورت حرفه‌ای محصولات، گواهی‌ها و فرآیندهای شما را نمایش دهد. این کاتالوگ ۲۴ ساعته شماست.
- ✅ سئو چندزبانه (SEO): این همان چیزی است که شما را در صفحه اول گوگل متمایز می‌کند. وقتی یک تاجر در استانبول عبارت “İran Safranı ve Berberi” (زرشک و زعفران ایران) یا “Barberry suppliers” را جستجو می‌کند، باید وب‌سایت شما را پیدا کند. سرمایه‌گذاری در سئو، یک سرمایه‌گذاری مستقیم در جذب مشتری دست اول است.
- ✅ لینکدین مارکتینگ (LinkedIn): ایجاد یک پروفایل حرفه‌ای و ارتباط‌گیری هدفمند با مدیران خرید و صاحبان صنایع غذایی در ترکیه.
- ✅ حضور در سایت‌های B2B و یلوپیج‌ها: ثبت‌نام در پلتفرم‌های B2B جهانی (مانند Alibaba) و همچنین پلتفرم‌های بومی ترکیه (مانند Sahibinden یا Yellow Pages ترکیه).
- ✅ ایمیل مارکتینگ حرفه‌ای: تهیه لیست هدفمند از واردکنندگان مواد غذایی ترک و ارسال کاتالوگ و پیشنهادات به صورت اصولی (نه اسپم).
- ✅ تبلیغات در گوگل (Google Ads): برای دسترسی سریع و هدفمند به خریدارانی که فعالانه در جستجوی محصول شما هستند.
ما می‌توانیم در کنار شما باشیم. ساخت یک زیرساخت دیجیتال صادراتی (از طراحی سایت چندزبانه حرفه‌ای تا سئو بین‌المللی و تولید محتوای تخصصی) تخصص ماست. ما به شما کمک می‌کنیم تا از یک صادرکننده سنتی به یک برند بین‌المللی تبدیل شوید و مشتریان دست اول را مستقیماً پیدا کنید.
مزایا و چالش‌های صادرات زرشک به ترکیه
| مزایا (فرصت‌ها) | معایب (چالش‌ها و رقبا) |
| انحصار تولید: ایران عملاً تنها تولیدکننده عمده زرشک بی‌دانه در جهان است. | رقبای واسطه: بزرگترین رقیب شما، سایر تجار ایرانی و شرکت‌های ترکیه‌ای هستند که زرشک را فله خریده و با برند خود به اروپا می‌فروشند. |
| تقاضای رو به رشد: آگاهی جهانی نسبت به خواص دارویی و غذایی زرشک در حال افزایش است. | استانداردهای سختگیرانه: چالش اصلی، پاس کردن استانداردهای آفلاتوکسین و باقیمانده سموم اتحادیه اروپا (که ترکیه نیز از آن تبعیت می‌کند). |
| بازار استراتژیک ترکیه: دسترسی به بازاری ۸۵ میلیونی و دروازه ورود به اروپا. | نوسانات قیمت: قیمت زرشک در ایران نوسانات فصلی و ارزی زیادی دارد. |
| ارزش افزوده بالا: پتانسیل سودآوری بالا با فرآوری و بسته‌بندی‌های کوچک و جذاب. | مسائل بانکی و تحریم‌ها: مشکلات انتقال پول که نیازمند روش‌های پرداخت امن و توافقی است. |
| هزینه حمل پایین: نزدیکی جغرافیایی و حمل زمینی ارزان به ترکیه. | بحران آب: تولید زرشک به شدت به منابع آبی وابسته است و خشکسالی یک تهدید جدی برای تولید پایدار است. |
نتیجه‌گیری: فرصتی در دستان شما
صادرات زرشک به ترکیه یک بازی دو سر برد است؛ هم ورود به یک بازار مصرفی بزرگ و هم استفاده از یک سکوی پرتاب قدرتمند برای بازارهای اروپا. موفقیت در این بازار نیازمند سه بال است: تامین محصول با کیفیت و استاندارد (کنترل آفلاتوکسین)، آشنایی با فرآیندهای گمرکی و لجستیک، و از همه مهم‌تر، بازاریابی مدرن و دیجیتال برای حذف واسطه‌ها و دستیابی به خریدار نهایی.
بازار ترکیه نه تنها برای طلای سرخ، بلکه برای بسیاری دیگر از محصولات کشاورزی ایران نیز یک مقصد استراتژیک محسوب می‌شود. درک مشترکات و تفاوت‌های صادرات محصولات مختلف به این کشور می‌تواند دید تجاری شما را کامل‌تر کند. پیشنهاد می‌کنیم برای آشنایی بیشتر، راهنماهای جامع ما در مورد صادرات توت فرنگی به ترکیه و همچنین صادرات حبوبات به ترکیه را مطالعه کنید تا با چالش‌ها و فرصت‌های آن‌ها نیز آشنا شوید.
اگر شما تولیدکننده یا تامین‌کننده زرشک مرغوب (یا سایر محصولات صادراتی) هستید، یا تاجری هستید که به دنبال یک شریک قابل اعتماد برای توسعه بازار خود می‌گردد، ما آماده همکاری هستیم.
ما نه تنها می‌توانیم به عنوان شریک تجاری شما در صادرات و بازاریابی این محصولات عمل کنیم، بلکه آماده‌ایم تا با ارائه خدمات تخصصی دیجیتال مارکتینگ صادراتی (شامل طراحی سایت صادراتی چندزبانه، سئو حرفه‌ای بین‌المللی، طراحی کاتالوگ چند زبانه، مشاوره صادرات و واردات و خدمات تحقیقات بازار) شما را در مسیر تبدیل شدن به یک صادرکننده برتر یاری دهیم.
آیا آماده‌اید محصولات ایران را به بازارهای جهانی معرفی کنید؟ با ما تماس بگیرید.
